POLECAMY
Autor:
Format:
ibuk
Podręcznik opracowany przez dr Danielę Podlawską - długoletniego dydaktyka, specjalistę w dziedzinie językoznawstwa diachronicznego – ma na celu przekazanie studentom filologii polskiej podstawowych wiadomości potrzebnych do przedmiotu Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii. Ułatwi on także pracę nad przygotowaniem analizy tekstów staropolskich i gwarowych. Oprócz części teoretycznej w książce umieszczono wybór tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich, staropolskich oraz gwarowych. Podane po każdej partii materiału pytania i zagadnienia kontrolne pomogą studentom sprawdzić stopień opanowania materiału.
Rok wydania | 2003 |
---|---|
Liczba stron | 318 |
Kategoria | Gramatyka języka polskiego |
Wydawca | Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku |
ISBN-13 | 978-83-8873-123-5 |
Numer wydania | 3 |
Język publikacji | polski |
Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
POLECAMY
Ciekawe propozycje
Gramatyka języka hiszpańskiego z...
do koszyka
Gramatyka? Dlaczego nie?!
do koszyka
Gramatyka? Ależ tak
do koszyka
Gramatyka Angielska Dla Każdego
do koszyka
Gramatyka angielska dla początkujących
do koszyka
Gramatyka angielska dla zaawansowanych
do koszyka
Spis treści
Przedmowa | 5 |
Rozwiązanie skrótów | 6 |
CZĘŚĆ I | 7 |
I. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO | 7 |
1. JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE | 7 |
2. RODZINA JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH | 8 |
2.1. Językowe wyznaczniki podziałów Słowiańszczyzny | 8 |
2.2. Język staro-cerkiewno-słowiański | 10 |
2.3. Grupa lechicka | 11 |
2.4. Język polski | 11 |
2.4.1. Dialekty języka polskiego | 13 |
Pytania i zagadnienia | 14 |
2.4.2. Najważniejsze zabytki języka polskiego | 14 |
2.4.2.1. Zabytki dobry przedpiśmiennej | 15 |
2.4.2.2. Zabytki epoki piśmiennej | 15 |
2.4.3. Dzieje polskiej ortografii | 20 |
2.4.3.1. Grafia niezłożona – XII-XIII w. | 21 |
2.4.3.2. Grafia złożona – XIV-XV w. | 23 |
2.4.3.3. Okres znaków diakrytycznych – od XV w. | 25 |
2.4.3.4. Ortografia polska w XVI w. | 26 |
2.4.3.5. Podstawy polskiej ortografii | 26 |
Pytania i zagadnienia | 27 |
II. FONETYKA | 29 |
1. SYSTEM WOKALICZNY | 29 |
1.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański | 29 |
1.1.1. Zmiany w systemie wokalicznym w prasłowiańszczyźnie | 30 |
1.2. Język polski i gwary | 33 |
1.2.1. Artykulacja samogłosek | 33 |
1.2.2. Grupy *tort, *tolt, *tert, *telt | 34 |
1.2.3. Rozwój sonantów | 34 |
1.2.3.1. Rozwój °r, °ŕ | 35 |
1.2.3.2. Sonanty °r, °ŕ w gwarach | 36 |
1.2.3.3. Rozwój °l, °l' | 36 |
1.2.3.4. Sonanty °l, °l’ w gwarach | 37 |
1.2.4. Przegłos (zwany lechickim) | 37 |
1.2.4.1. Przegłos ’e > ’o | 37 |
1.2.4.2. Przegłos ’ě > ’a | 37 |
1.2.4.3. Przegłos ’ę > ’ą | 38 |
1.2.4.4. Przegłos °ŕT > °rT > arT | 38 |
1.2.4.5. Przegłos °l’T > °lT > ełT | 38 |
1.2.4.6. Chronologia przegłosu | 38 |
1.2.4.7. Następstwa przegłosu | 39 |
1.2.4.8. Następstwa od przegłosu | 40 |
1.2.4.9. Przegłos w gwarach | 41 |
1.2.5. Ewolucja jerów | 42 |
1.2.5.1. Zanik i wokalizacja jerów | 42 |
1.2.5.2. Jery w sąsiedztwie j | 43 |
1.2.5.3. Skutki zaniku i wokalizacji jerów | 43 |
1.2.5.4. Gwary | 45 |
1.2.6. Iloczas | 45 |
1.2.6.1. Źródła samogłosek długich w języku staropolskim | 45 |
1.2.6.2. Przyczyny zaniku iloczasu | 47 |
1.2.6.3. Skutki zaniku iloczasu | 48 |
1.2.6.4. Samogloski jasne i pochodne w gwarach | 49 |
1.2.7. Samogłoski nosowe | 50 |
1.2.7.1. Rozwój samogłosek nosowych w okresie staropolskim | 50 |
1.2.7.2. Samogłoski nosowe w gwarach | 53 |
1.2.8. Akcent | 54 |
1.2.8.1. Akcent w gwarach | 55 |
1.2.9. Inne zmiany samogłoskowe | 55 |
1.2.9.1. Rozwój i-y | 55 |
1.2.9.2. Rozwój i-y w gwarach | 56 |
1.2.9.3. Wpływ spółgłosek półotwartych m, n, r, l, na poprzedzające | 56 |
1.2.9.4. Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi w gwarach | 57 |
1.2.9.5. Zmiana -’ew- > -’ow- | 57 |
1.2.9.6. Grupy -’er- ev-//-ov- w gwarach | 58 |
1.2.9.7. Zmiana ky, gy > ki, gi | 58 |
1.2.9.8. Zanik wygłosowego i, o | 58 |
1.2.9.9. Samogłoski w nagłosie | 59 |
1.2.9.10. Samogłoski w nagłosie w gwarach | 59 |
1.2.9.11. Dialektalna wymiana jă- > je, ră- > re, ar > er | 59 |
Podsumowanie systemu wokalicznego | 60 |
Pytania i zagadnienia | 61 |
2. SYSTEM KONSONANTYCZNY | 62 |
2.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański | 62 |
2.2. System konsonantyczny w języku polskim | 66 |
2.2.1. Palatalizacje | 67 |
2.2.1.1. Palatalizacje wargowych | 67 |
2.2.1.2. Spółgłoski wargowe w gwarach | 67 |
2.2.1.3. Palatalizacje tylnojęzykowych | 68 |
2.2.1.4. Spółgłoski tylnojęzykowe w gwarach | 68 |
2.2.1.5. Palatalizacja przedniojęzykowo-zębowych | 69 |
2.2.1.6. Powstanie ł | 70 |
2.2.1.7. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe w gwarach | 71 |
2.2.2. Dyspalatalizacje | 72 |
2.2.2.1. Dyspalatalizacja š?, ž?, č?, ?*?, c'?, ?’? | 72 |
2.2.2.2. Dyspalatalizacja spółgłosek wargowych | 72 |
2.2.3. Powstanie fonemów f i f’ | 73 |
2.2.4. Gwary | 74 |
2.3. Zmiany w grupach spółgłoskowych | 74 |
2.3.1. Asymilacje | 74 |
2.3.1.1. Upodobnienie pod względem dźwięczności | 74 |
2.3.1.2. Upodobnienie co do miejsca artykulacji | 75 |
2.3.1.3. Upodobnienia pod względem miękkości | 75 |
2.3.2. Dysymilacje | 76 |
2.3.3. Grupy spółgłoskowe w gwarach | 77 |
2.4. Podsumowanie wiadomości o polskim konsonantyzmie | 78 |
Zestawienie genezy samogłosek i spółgłosek polskich | 79 |
Pytania i zagadnienia | 83 |
III. FLEKSJA | 85 |
1. RZECZOWNIK | 86 |
1.1. Doba prasłowiańska | 86 |
1.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim | 87 |
1.2.1. Deklinacja męska | 88 |
1.2.1.1. Omówienie deklinacji męskiej | 92 |
1.2.2. Deklinacja żeńska | 93 |
1.2.2.1. Omówienie deklinacji żeńskiej | 96 |
1.2.3. Deklinacja nijaka | 97 |
1.2.3.1. Omówienie deklinacji nijakiej | 99 |
1.2.4. Deklinacja IV mieszana | 99 |
1.2.5. Liczba dualna | 100 |
1.2.6. Fleksja rzeczownika w gwarach | 101 |
1.2.6.1. Wahania w zakresie rodzaju | 102 |
1.2.6.2. Kategoria liczby | 102 |
1.2.6.3. Przypadki | 102 |
2. ZAIMEK | 104 |
2.1. Doba prasłowiańska | 104 |
2.1.1. Zaimki rodzajowe | 104 |
2.1.2. Zaimki nierodzajowe | 105 |
2.1.3. Odmiana | 105 |
2.1.3.1. Osobliwości niektórych form zaimkowych | 105 |
2.2. Deklinacja zaimków w języku polskim | 106 |
2.2.1. Najważniejsze tendencje w odmianie zaimków | 106 |
2.2.2. Odmiana zaimka on | 106 |
2.2.3. Zaimki osobowe i zwrotne | 106 |
2.2.4. Zaimki dzierżawcze | 107 |
2.2.5. Zaimek co | 107 |
2.2.6. Liczba podwójna | 107 |
2.2.7. Odmiana zaimków rodzajowych | 108 |
2.3. Odmiana zaimków w gwarach | 112 |
3. PRZYMIOTNIKI | 112 |
3.1. Doba prasłowiańska | 112 |
3.1.1. Odmiana rzeczownikowa | 112 |
3.1.2. Odmiana zaimkowa | 113 |
3.2. Deklinacja przymiotników w języku polskim | 113 |
3.2.1. Odmiana rzeczownikowa (prosta, niezłożona) | 113 |
3.2.2. Odmiana zaimkowa (złożona) | 115 |
3.2.3. Zmiany w języku polskim | 116 |
3.2.4. Pozostałości liczby podwójnej | 117 |
3.3. Odmiana przymiotników w gwarach | 117 |
3.3.1. Odmiana złożona | 117 |
3.3.2. Odmiana rzeczownikowa | 117 |
4. LICZEBNIKI | 118 |
4.1. Doba prasłowiańska | 118 |
4.1.1. Liczebniki główne | 118 |
4.1.2. Liczebniki porządkowe | 118 |
4.1.3. Liczebniki zbiorowe | 119 |
4.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim | 119 |
4.2.1. Liczebniki główne | 119 |
4.2.1.1. Odmiana | 119 |
4.2.1.2. Podsumowanie odmiany liczebników głównych | 121 |
4.2.2. Liczebniki porządkowe | 121 |
4.2.3. Liczebniki zbiorowe | 121 |
4.2.4. Liczebniki zespołowe | 122 |
4.3. Odmiana liczebników w gwarach | 122 |
Pytania i zagadnienia | 123 |
5. KONIUGACJA | 124 |
5.1. Doba prasłowiańska | 124 |
5.2. Koniugacja w języku polskim | 125 |
5.2.1. Czas teraźniejszy | 126 |
5.2.2. Formy dualne | 128 |
5.2.3. Czasy przeszłe | 128 |
5.2.3.1. Czasy przeszłe w języku psł. i polskim | 129 |
5.2.3.2. Aoryst i imperfectum | 129 |
5.2.3.3. Czas zaprzeszły | 130 |
5.2.3.4. Czas przeszły złożony | 130 |
5.2.4. Czas przyszły | 131 |
5.2.4.1. Stan prasłowiański | 131 |
5.2.4.2. Język polski | 131 |
5.2.5. Tryb rozkazujący | 132 |
5.2.6. Tryb warunkowy | 133 |
5.2.6.1. Stan prasłowiański | 133 |
5.2.6.2. Język polski | 133 |
5.2.7. Imiesłowy | 134 |
5.2.7.1. Stan prasłowiański | 134 |
5.2.7.2. Imiesłowy w języku polskim | 134 |
5.2.8. Bezokolicznik | 139 |
5.3. Koniugacja w gwarach | 139 |
5.3.1. Czas teraźniejszy | 139 |
5.3.2. Czas przeszły | 140 |
5.3.3. Czas przyszły | 141 |
5.3.4. Tryb rozkazujący | 141 |
5.3.5. Tryb warunkowy | 141 |
5.3 6. Imiesłów | 141 |
Pytania i zagadnienia | 142 |
IV. SŁOWOTWÓRSTWO, SŁOWNICTWO | 144 |
1. MORFOLOGICZNA A SŁOWOTWÓRCZA ANALIZA WYRAZÓW | 145 |
2. POWSTAWANIE NOWYCH FORMANTÓW | 146 |
2.1. Formanty pochodzące z samoistnych wyrazów | 146 |
2.2. Powstanie formantów z końcówek fleksyjnych | 147 |
2.3. Powstawanie formantów przez kontaminację | 147 |
2.4. Formanty pochodzenia obcego | 147 |
2.5. Powstawanie nowych formantów przez perintegrację i absorbcję | 148 |
3. PRODUKTYWNOŚĆ FORMANTÓW | 148 |
4. WIELOFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW | 148 |
5. WSPÓŁFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW | 150 |
6. LEKSYKALIZACJA | 150 |
6.1. Przyczyny zacierania przejrzystości budowy słowotwórczej wyrazów | 151 |
7. KRYSTALIZACJA DOMINANT SŁOWOTWÓRCZYCH | 151 |
8. KRYSTALIZACJA DOMINANT ZNACZENIOWYCH | 152 |
9. REPARTYCJA ZNACZEŃ | 152 |
10. ZMIANY SEMANTYCZNE | 152 |
10.1. Kierunki zmian semantycznych | 153 |
10.2. Przyczyny zmian semantycznych | 153 |
11. NAZWY WŁASNE (NOMINA PROPRIA) | 154 |
11.1. Onomastyka i jej działy | 154 |
11.2. Nazwa własna a wyraz pospolity | 154 |
11.3. Staropolskie nazwy osobowe | 155 |
11.3.1. Imiona jednoczłonowe | 156 |
11.3.2. Imiona dwuczłonowe | 156 |
11.3.3. Imiona imiesłowowe | 157 |
11.3.4. Imiona hipokorystyczne i skrócone | 157 |
11.3.5. Imiona chrześcijańskie | 157 |
11.3.6. Nazwiska polskie | 158 |
11.4. Nazwy miejscowe | 159 |
11.4.1. Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna | 160 |
11.4.2. Klasyfikacja semantyczno-etymologiczna | 160 |
Pytania i zagadnienia | 162 |
11.5. Słowotwórstwo i słownictwo w gwarach | 162 |
11.5.1. Słowotwórstwo w gwarach | 162 |
11.5.1.1. Słowotwórstwo rzeczowników | 162 |
11.5.1.2. Słowotwórstwo przymiotników | 163 |
11.5.1.3. Słowotwórstwo zaimków i przysłówków | 163 |
11.5.1.4. Słowotwórstwo czasowników | 164 |
11.5.1.5. Formacje przedrostkowe | 164 |
11.5.2. Słowotwórstwo gwarowe | 165 |
Pytania i zagadnienia | 167 |
V. SKŁADNIA | 169 |
1. WIADOMOŚCI OGÓLNE | 169 |
2. ZDANIE POJEDYNCZE | 170 |
2.1. Związek główny | 170 |
2.1.1. Podmiot | 170 |
2.1.2. Zdania bezpodmiotowe | 171 |
2.1.3. Podmiot w gwarach | 171 |
2.1.4. Orzeczenie | 172 |
2.1.4.1. Formy orzecznika | 172 |
2.1.5. Składnia orzeczenia w gwarach | 173 |
2.2. Związki poboczne | 174 |
2.2.1. Dopełnienie | 174 |
2.2.1.1. Dopełnienie w gwarach | 174 |
2.2.2. Okolicznik | 174 |
2.2.2.1. Okolicznik w gwarach | 175 |
2.2.3. Przydawka | 175 |
2.2.3.1. Przydawka w gwarach | 176 |
2.2.4. Użycie imiesłowu w zdaniu | 177 |
2.2.4.1. Konstrukcje imiesłowowe w gwarach | 177 |
3. ZDANIA ZŁOŻONE | 178 |
3.1. Zdanie współrzędnie złożone | 178 |
3.1.1. Doba staropolska | 178 |
3.1.2. Gwary | 178 |
3.2. Zdanie podrzędnie złożone | 178 |
3.2.1. Doba staropolska | 178 |
3.2.2. Gwary | 181 |
Pytania i zagadnienia | 181 |
VI. DIALEKTY POLSKIE | 183 |
1. SYSTEM WOKALICZNY | 183 |
2. DIALEKT KASZUBSKI | 185 |
3. DIALEKT MAZOWIECKI | 186 |
4. DIALEKT WIELKOPOLSKI | 188 |
5. DIALEKT MAŁOPOLSKI | 189 |
6. DIALEKT ŚLĄSKI | 191 |
CZĘŚĆ II – WYBÓR TEKSTÓW | 193 |
Ojcze nasz | 193 |
Teksty do ćwiczeń z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego | 196 |
Teksty do ćwiczeń z gramatyki historycznej języka polskiego | 201 |
Bulla gnieźnieńska | 201 |
Modlitwy powszechne | 206 |
Psałterz floriański | 207 |
Psałterz puławski | 209 |
Zestawienie psałterzy | 212 |
Kazania świętokrzyskie | 216 |
Kazanie na Dzień Trzech Króli | 217 |
Kazania gnieźnieńskie | 219 |
Biblia królowej Zofii | 221 |
Bogurodzica | 224 |
Posłuchajcie bracia miła | 224 |
Legenda o św. Aleksym | 225 |
Wiersz Słoty o zachowaniu się przy stole | 226 |
Serdeczne pokłonienie | 226 |
Żywot Pana Jezu Krysta Baltazara Opecia | 227 |
Roty przysiąg sądowych | 229 |
poznańskie | 229 |
kaliskie | 230 |
warszawskie | 231 |
krakowskie | 234 |
Teksty do ćwiczeń z dialektologii | 235 |
Dialekt śląski | 235 |
Istebna (Jabłonkowskie) | 235 |
Czarne (Czadeckie) | 236 |
Góra św. Anny (Strzeleckie) | 236 |
Stare Kolnie (Brzeskie) | 237 |
Dialekt małopolski | 237 |
Zakopane i Kościelisko (Podhale) | 237 |
Nowy Targ | 238 |
Inwałd (pow. wadowicki) | 239 |
Niedźwiedź (Gorce) | 239 |
Brzezna-Litacz (Sądeckie) | 239 |
Krzęcin (pow. krakowski) | 240 |
Śmigno (pow. tarnowski) | 241 |
Huta Brzuska (pow. przemyski) | 241 |
Niedzieliska (pow. zamojski) | 242 |
Klonów (przysiółek Grębowa) | 242 |
Mazury (pow. kolbuszowski) | 243 |
Rudy (Puławskie) | 243 |
Sulisławice (Sandomierskie) | 243 |
Laskowa (pow. jędrzejowski) | 244 |
Kocierzew (Łowickie) | 244 |
Mała Wieś (Radomszczańskie) | 245 |
Dialekt wielkopolski | 246 |
Kwiatków (Kaliskie) | 246 |
Gorzupia (pow. krotoszyński) | 247 |
Lubasz (Czarnkowskie) | 247 |
Krobielewko (pow. skwierzyński) | 248 |
Ocieszyn (pow. obornicki) | 249 |
Łopienno (pow. wągrowiecki) | 249 |
Podróżna (Krajna) | 250 |
Stobno (Bory Tucholskie) | 250 |
Turzany (Kujawy) | 251 |
Siemoń (pow. toruński) | 251 |
Żegloszcz (Kociewie) | 252 |
Podlesie Wielkie (pow. kościerski) | 253 |
Plemięta (pow. grudziądzki) | 253 |
Dialekt mazowiecki | 254 |
Ulaszewo (Płockie) | 254 |
Gózd (pow. miński) | 255 |
Łukówiec (pow. garwoliński) | 255 |
Trojanów (pow. miński) | 256 |
Pieróg (pow. siedlecki) | 257 |
Dylewo (pow. ostrołęcki) | 257 |
Charciabałda (pow. ostrołęcki) | 258 |
Janki Młode | 259 |
Dłużniewo (pow. płocki) | 259 |
Maruzek | 260 |
Siedliska (pow. szczycieński) | 261 |
Szestno (pow. mrągowski) | 262 |
Prawdziska (pow. ełcki) | 262 |
Rygol (pow. suwalski) | 263 |
Sobolewo (pow. suwalski) | 264 |
Węgój (pow. reszelski) | 264 |
Woryty (pow. olsztyński) | 264 |
Zwierzewo (Ostródzkie) | 265 |
Złotowo (Lubawskie) | 265 |
Sztumska Wieś (Malborskie) | 266 |
Dialekt kaszubski | 267 |
Izbica (pow. słupski) | 269 |
Sławoszyno (pow. pucki) | 269 |
Góra (pow. wejherowski) | 270 |
Wielka Wieś (pow. pucki) | 271 |
Skrzeszewo (pow. kartuski) | 271 |
Jelonowo (pow. kartuski) | 272 |
Wiele (pow. chojnicki) | 272 |
Bibliografia | 274 |
Słownik ważniejszych terminów | 276 |
Indeks wybranych wyrazów i form | 285 |