POLECAMY
Format:
ibuk
siążka składa się z trzech części. W pierwszej zostały omówione wybrane zagadnienia z zakresu historii języka (pochodzenie języka polskiego i rozwój grafii staropolskiej). Druga część jest poświęcona wokalizmowi, czyli rozwojowi samogłosek polskich, w trzeciej części są zawarte wiadomości z zakresu konsonantyzmu, czyli rozwoju spółgłosek. Każda z części jest podzielona na rozdziały poświęcone najważniejszym zjawiskom fonetycznym, które występowały w trakcie rozwoju języka polskiego. Rozdziały rozpoczynają się od pytań, które mogą zadać dociekliwi uczniowie pragnący zrozumieć zasady rządzące współczesną polską fonetyką. Odpowiedzią na te pytania są informacje zawarte w części teoretycznej. Ćwiczenia umieszczone na końcu każdego rozdziału pozwalają utrwalić wiedzę. Całość uzupełnia słowniczek z rekonstrukcjami form omawianych w częściach teoretycznych oraz wykorzystanych w ćwiczeniach, a także wykresy przedstawiające chronologię zmian w systemie polskich głosek.
Rok wydania | 2013 |
---|---|
Liczba stron | 264 |
Kategoria | Językoznawstwo |
Wydawca | Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego |
ISBN-13 | 978-83-7338-913-7 |
Numer wydania | 1 |
Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
POLECAMY
Ciekawe propozycje
Czmych, czyli na tropach figuranta
do koszyka
Detektywi na tropach zagadek historii
do koszyka
Detektywi na tropach zagadek historii
do koszyka
Na tropach biblijnych tajemnic
do koszyka
Na tropach bohaterów trylogii
do koszyka
Na tropach Ewangelii
do koszyka
Na tropach podmiotu
do koszyka
Na tropach Smętka
do koszyka
Spis treści
WSTĘP | 13 |
CZĘŚĆ I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O POCHODZENIU JĘZYKA POLSKIEGO I ROZWOJU PISOWNI POLSKIEJ 17 | |
I.1. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO | 19 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 19 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 20 |
1. Języki indoeuropejskie | 20 |
1.1. Wspólnota praindoeuropejska | 20 |
1.2. Rozpad wspólnoty praindoeuropejskiej | 20 |
1.3. Języki satemowe i kentumowe | 21 |
1.4. Indoeuropejskie rodziny językowe | 22 |
1.5. Inne, nienależące do rodziny indoeuropejskiej, języki w Europie | 26 |
1.6. Wspólnota bałtosłowiańska | 27 |
2. Powstanie języka prasłowiańskiego | 28 |
2.1. Słowianie i ich język | 28 |
2.2. Rozpad wspólnoty prasłowiańskiej | 30 |
2.3. Rozwój grupy zachodniosłowiańskiej | 33 |
3. Język prasłowiański | 34 |
3.1. Co to jest język prasłowiański | 34 |
3.2. Prasłowiański system wokaliczny | 35 |
3.3. Prasłowiańskie prawa głosowe | 36 |
3.3.1. Prawo korelacji miękkości | 36 |
3.3.2. Prawo sylaby otwartej | 37 |
3.4. Prasłowiański system konsonantyczny | 38 |
3.5. Struktura sylaby prasłowiańskiej | 39 |
3.6. Metody badania języka prasłowiańskiego | 40 |
3.6.1. Metoda rekonstrukcji wewnętrznej | 40 |
3.6.2. Metoda historycznoporównawcza | 41 |
3.6.3. Metoda filologiczna | 41 |
4. Periodyzacja dziejów języka polskiego | 41 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 45 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 45 |
Pomoc dydaktyczna | 46 |
Pytania | 47 |
Ćwiczenia | 47 |
I.2. POWSTANIE I ROZWÓJ POLSKIEJ PISOWNI | 49 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 49 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 49 |
1. Cyrylica, głagolica i łacinka – alfabety języków słowiańskich | 49 |
2. Zapisywanie tekstów staropolskich – transliteracja i transkrypcja | 52 |
3. Etapy rozwoju pisowni polskiej | 55 |
3.1. Pierwszy okres rozwoju pisowni – grafia niezłożona | 55 |
3.2. Staropolskie próby przystosowania alfabetu łacińskiego do polskiego systemu fone¬tycznego – grafia złożona | 57 |
3.3. Co zawdzięczamy średniowiecznym twórcom polskiej grafii | 59 |
3.4. Co zawdzięcza współczesna polska pisownia średniopolskim reformatorom grafii | 61 |
3.5. Najważniejsze zmiany pisowni w dobie nowopolskiej | 62 |
4. Zasady polskiej ortografii | 63 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 64 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 64 |
Pomoc dydaktyczna | 65 |
Pytania | 65 |
Ćwiczenia | 66 |
Praca z tekstem | 68 |
Część II WOKALIZM 71 | |
II.1. JERY I WZDŁUŻENIE ZASTĘPCZE | 73 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 73 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 74 |
1. Jery i ich rozwój | 74 |
1.1. Jery jako element prasłowiańskiego systemu wokalicznego | 74 |
1.2. Zanik jerów | 74 |
1.3. Wokalizacja jerów | 75 |
1.4. Jery w pozycji napiętej | 76 |
1.5. Chronologia zaniku jerów | 77 |
2. Konsekwencje zaniku i wokalizacji jerów | 78 |
2.1. Zniesienie prawa korelacji miękkości | 78 |
2.2. Powstanie samodzielnych fonemów miękkich | 78 |
2.3. Zanik miękkości spółgłosek wargowych w niektórych pozycjach | 78 |
2.4. Zniesienie prawa sylaby otwartej | 79 |
2.5. Zanik dźwięczności wygłosowych spółgłosek i ubezdźwięcznienia grup spółgłoskowych | 79 |
2.6. Zmiany w strukturze morfemów | 79 |
2.7. Wzdłużenie zastępcze | 79 |
2.8. Powstanie alternacji e : ø | 81 |
2.9. Odmiana nazwisk a zanik i wokalizacja jerów | 81 |
3. Anomalie w rozwoju jerów | 82 |
3.1. Wyrównania analogiczne w odmianie wyrazów | 82 |
3.2. Wyrównania analogiczne w przyimkach | 82 |
3.3. Analogiczne e ruchome | 83 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 83 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 84 |
Pomoc dydaktyczna | 85 |
Pytania | 85 |
Ćwiczenia | 86 |
Praca z tekstem | 89 |
II.2. PRZEGŁOS | 92 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 92 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 92 |
1. Przegłos jako proces językowy | 92 |
1.1. Istota przegłosu | 92 |
1.2. Zasięg przegłosu w językach słowiańskich | 94 |
1.3. Czas trwania przegłosu | 94 |
2. Konsekwencje przegłosu | 95 |
2.1. Alternacje a : e i o : e | 95 |
2.2. Fonologizacja miękkości i defonologizacja fonemów i – y | 96 |
3. Anomalie w procesie przegłosu i po jego zakończeniu | 97 |
3.1. Wyrównania analogiczne | 97 |
3.2. Odstępstwa od przegłosu | 98 |
3.3. Przegłos w przyimkach | 98 |
3.4. Pozorny brak przegłosu | 99 |
3.5. Przegłos w gwarach | 99 |
Przegłos a nazwy własne | 99 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 100 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 101 |
Pytania | 101 |
Ćwiczenia | 102 |
Praca z tekstem | 104 |
II.3. METATEZA | 106 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 106 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 106 |
1. Przyczyna metatezy | 106 |
2. Istota metatezy | 107 |
3. Rozwój połączeń dyftongicznych w innych językach | 107 |
4. Chronologia zjawiska | 108 |
5. Odstępstwa od regularnego przebiegu metatezy | 109 |
6. Wpływ języków mniejszości narodowych na nazewnictwo miejscowe Podkarpacia | 109 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 110 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 110 |
Pytania | 110 |
Ćwiczenia | 111 |
Praca z tekstem | 113 |
II.4. SONANTY | 115 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 115 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 115 |
1. Miejsce sonantów w systemie wokalicznym | 115 |
2. Rozwój sonantów w językach słowiańskich | 115 |
3. Rozwój sonantów w języku polskim | 116 |
4. Nieregularny rozwój sonantów | 117 |
5. Chronologia procesu | 117 |
6. Rozwój sonantów w gwarach | 118 |
7. Rozszerzenie grup ir || irz, il || ił | 118 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 120 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 120 |
Pytania | 121 |
Ćwiczenia | 121 |
Praca z tekstem | 123 |
II.5. SAMOGŁOSKI NOSOWE | 125 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 125 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 125 |
1. Rozwój samogłosek nosowych w języku polskim | 125 |
1.1. Geneza samogłosek nosowych | 125 |
1.2. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych w dobie staropolskiej | 126 |
1.3. Rozwój samogłosek nosowych w dobie średniopolskiej | 127 |
2. Pochodzenie współczesnych samogłosek nosowych | 128 |
3. Procesy fonetyczne, którym podlegały samogłoski nosowe | 128 |
3.1. Przegłos | 128 |
3.2. Pochodzenie alternacji ą : ę w języku polskim | 129 |
3.3. Utrata nosowości i wtórna nosowość | 130 |
4. Rozwój samogłosek nosowych w gwarach | 130 |
5. Archaizmy w zapisie samogłosek nosowych | 130 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 131 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 131 |
Pomoc dydaktyczna | 132 |
Pytania | 132 |
Ćwiczenia | 132 |
Praca z tekstem | 134 |
II.6. ILOCZAS. ROZWÓJ PRASŁOWIAŃSKICH SAMOGŁOSEK DŁUGICH I KRÓTKICH W JĘZYKU POLSKIM | 137 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 137 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 137 |
1. Iloczas w języku prasłowiańskim | 137 |
2. Zmiany w długości samogłosek w dobie staropolskiej | 138 |
2.1. Iloczas jako kategoria fonologiczna | 138 |
2.2. Wzdłużenie zastępcze | 139 |
2.3. Kontrakcje | 139 |
2.4. Wpływ spółgłosek półotwartych | 141 |
2.5. Inne zmiany | 142 |
3. Zanik iloczasu i jego przyczyny | 142 |
3.1. Datowanie zaniku iloczasu | 142 |
3.2. Przyczyny zaniku iloczasu w języku polskim | 143 |
4. Zanik iloczasu i jego konsekwencje | 143 |
4.1. Powstanie, rozwój oraz zanik samogłosek pochylonych w języku ogólnym | 143 |
4.2. Rozwój samogłosek pochylonych w gwarach | 145 |
4.3. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych | 146 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 147 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 147 |
Pytania | 147 |
Ćwiczenia | 148 |
Praca z tekstem | 149 |
II.7. WOKALIZM – POWTÓRZENIE | 151 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 151 |
1. Późnoprasłowiański system wokaliczny | 151 |
2. Najważniejsze zmiany w systemie samogłoskowym na gruncie języka polskiego | 151 |
2.1. Okres staropolski | 151 |
2.2. Okres średniopolski | 152 |
2.3. Okres nowopolski | 152 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 153 |
Pytania i polecenia | 153 |
Ćwiczenia | 153 |
Teksty do analizy wokalicznej | 155 |
CZĘŚĆ III KONSONANTYZM | 159 |
III.1. PALATALIZACJE PRASŁOWIAŃSKIE | 161 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 161 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 161 |
1. Tendencje rozwojowe prasłowiańskiego systemu konsonantycznego | 161 |
2. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania j | 163 |
2.1. Jotacyzacja spółgłosek tylnojęzykowych | 163 |
2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych | 164 |
2.2.1. Jotacyzacja spółgłosek zębowych zwartych | 164 |
2.2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych szczelinowych | 164 |
2.2.3. Jotacyzacja spółgłosek zębowych półotwartych | 165 |
2.3. Jotacyzacja spółgłosek wargowych | 165 |
2.4. Jotacyzacja grup spółgłoskowych | 166 |
3. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania samogłosek szeregu przedniego – palatalizacje prasłowiańskie | 167 |
3.1. Pierwsza palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 168 |
3.1.1. Istota procesu | 168 |
3.1.2. Czas działania pierwszej palatalizacji | 168 |
3.1.3. Konsekwencje pierwszej palatalizacji | 168 |
3.2. Druga palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 169 |
3.2.1. Istota procesu | 169 |
3.2.2. Czas działania drugiej palatalizacji | 170 |
3.2.3. Efekty drugiej palatalizacji | 170 |
3.3. Trzecia palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 171 |
3.3.1. Istota trzeciej palatalizacji | 171 |
3.3.2. Czas działania trzeciej palatalizacji | 171 |
3.3.3. Efekty trzeciej palatalizacji | 172 |
3.4. Palatalizacja grup spółgłoskowych | 172 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 173 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 173 |
Pomoc dydaktyczna | 174 |
Pytania | 175 |
Ćwiczenia | 175 |
Praca z tekstem | 179 |
III.2. ZMIANY MIĘKKOŚCI SPÓŁGŁOSEK W JĘZYKU POLSKIM 180 | |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 180 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 180 |
1. Spółgłoski miękkie w przedpolskim systemie konsonantycznym | 180 |
1.1. Przedpolski system konsonantyczny w podręcznikach do gramatyki historycznej języka polskiego i w innych opracowaniach | 180 |
1.2. Spółgłoski miękkie i rodzaje miękkości w przedpolskim systemie konsonantycznym | 181 |
2. Fonologizacja miękkości | 187 |
2.1. Istota procesu | 187 |
2.2. Przyczyny fonologizacji miękkości | 187 |
3. Polskie procesy palatalizacyjne | 188 |
3.1. Przyczyny palatalizacji spółgłosek półpalatalnych | 188 |
3.2. Palatalizacje spółgłosek zębowych | 188 |
3.2.1. Istota procesu | 188 |
3.2.2. Czas działania palatalizacji | 189 |
3.2.3. Konsekwencje palatalizacji | 189 |
3.2.4. Realizacja kontynuantów półpalatalnych spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych w gwarach i języku kaszubskim | 190 |
3.2.5. Rozwój miękkości spółgłosek w grupach: st, zd | 190 |
3.3. Palatalizacje spółgłosek wargowych | 191 |
3.3.1. Istota procesu | 191 |
3.3.2. Realizacja kontynuantów półpalatalnych i palatalnych spółgłosek wargowych w gwarach | 191 |
3.4. Palatalizacje spółgłosek półotwartych | 192 |
3.4.1. Rozwój spółgłoski r’ | 192 |
3.4.2. Konsekwencje rozwoju r’ | 193 |
3.4.3. Rozwój r’ w gwarach | 194 |
3.5. Palatalizacje spółgłosek tylnojęzykowych | 194 |
3.5.1. Istota procesu palatalizacji spółgłosek k, g (czwartej palatalizacji polskiej) | 195 |
3.5.2. Czas działania czwartej palatalizacji polskiej | 196 |
3.5.3. Ewolucja wymowy połączeń g’e oraz x’i w wyrazach obcych | 196 |
3.5.4. Spółgłoski k’, g’ w gwarach i w języku kaszubskim | 197 |
4. Polskie procesy depalatalizacyjne | 197 |
4.1. Utrata miękkości spółgłosek po zaniku samogłosek przednich | 198 |
4.2. Depalatalizacja spółgłosek c’, ӡ’, š̍ , ž̍ , č̍, ǯ̍, rž | 198 |
4.2.1. Czas działania depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim | 199 |
4.2.2. Depalatalizacja š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍ w polskich gwarach | 199 |
4.2.3. Konsekwencje depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim | 200 |
4.3. Utrata miękkości spółgłosek p’, b’, m’, v’ przed spółgłoskami i w wygłosie wyrazu | 200 |
4.4. Wpływ języka czeskiego | 201 |
4.5. Utrata miękkości l w sąsiedztwie samogłosek innych niż i | 201 |
5. Powstanie nowych spółgłosek spalatalizowanych | 202 |
6. Palatalizacje i depalatalizacje a nazwy własne | 202 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 203 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 204 |
Pytania | 204 |
Ćwiczenia | 205 |
Praca z tekstem | 207 |
III.3. PRZEOBRAŻENIA W SYSTEMIE SPÓŁGŁOSKOWYM NIEZWIĄZANE Z MIĘKKOŚCIĄ | 210 |
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 210 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 210 |
1. Dzieje głosek [i̯] i[u̯ ] | 210 |
1.1. Miejsce joty i u niezgłoskotwórczego w systemie głosek polskich | 210 |
1.2. Geneza joty i jej rozwój | 211 |
1.3. Geneza prasłowiańskiej półsamogłoski *u̯ i przekształcanie się *u̯≥ v. Powstanie u niezgłoskotwórczego na gruncie polskim | 213 |
1.4. Protetyczne [i̯] i[u̯ ] w języku prasłowiańskim i polskim | 215 |
1.4.1. Prejotacje w okresie przedpolskim | 215 |
1.4.2. Labializacje w okresie przedpolskim | 216 |
1.4.3. Głoski protetyczne w epoce staropolskiej | 216 |
1.4.4. Spółgłoski protetyczne w gwarach | 216 |
2. Powstanie spółgłoski f | 217 |
3. Zmiany w obrębie grup spółgłoskowych | 218 |
3.1. Dysymilacje | 219 |
Okres przedpolski | 219 |
Okres polski | 219 |
3.2. Upodobnienia | 221 |
3.2.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności | 221 |
3.2.1.1. Ubezdźwięcznienia w wygłosie | 221 |
3.2.1.2. Ubezdźwięcznienia i udźwięcznienia w śródgłosie | 222 |
3.2.2. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji | 223 |
3.2.3. Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy | 224 |
3.3. Uproszczenia grup spółgłoskowych | 224 |
3.4. Wzbogacenia grup spółgłoskowych | 228 |
Jak uniknąć najczęstszych błędów | 228 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 228 |
Pytania | 229 |
Ćwiczenia | 229 |
Praca z tekstem | 231 |
III.4. KONSONANTYZM – POWTÓRZENIE | 233 |
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 233 |
1. Wczesnoprasłowiański system konsonantyczny | 233 |
2. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka prasłowiańskiego | 233 |
3. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka polskiego | 234 |
3.1. Okres staropolski | 234 |
3.2. Okres średniopolski | 234 |
3.3. Okres nowopolski | 235 |
Odsyłacze do podręczników i opracowań | 235 |
Pytania | 235 |
Ćwiczenia | 236 |
Praca z tekstem | 238 |
INDEKS REKONSTRUKCJI PRASŁOWIAŃSKICH | 241 |
BIBLIOGRAFIA | 258 |
Opracowania | 258 |
Słowniki | 261 |
Teksty, których fragmenty wykorzystano w ćwiczeniach | 262 |
WYKAZ SKRÓTÓW | 263 |
Skróty bibliograficzne | 263 |
Skróty nazw zabytków języka polskiego | 263 |
Pozostałe skróty | 263 |