Prezentowany w monografii materiał jest oparty na dorobku badań projektu statutowego Ds.-300 (z lat 2016-2019), na temat historycznych i współczesnych warunków aktywnego wypoczynku dzieci i dorosłych w środowisku zurbanizowanym. Była to kontynuacja wcześniejszego projektu statutowego Ds.-114 AWF z lat 2008-2011 o tej samej problematyce. Oba projekty były realizowane na Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie na podstawie grantów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
W Polsce współczesnej mamy tereny wypoczynku i rekreacji, które są zakładane w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych, placówek oświaty, w parkach miejskich, przy plażach, bulwarach i promenadach, na terenie rodzinnych ogródków działkowych. Place zabaw i siłownie plenerowe coraz częściej towarzyszą też innym obiektom użyteczności publicznej: instytucjom sakralnym, placówkom muzealnym, restauracjom, stacjom benzynowym, parkingom przy autostradach. W drugiej połowie XX wieku pojawiły się integracyjne place zabaw i urządzenia na publicznych terenach wypoczynku i rekreacji, z których mogły korzystać osoby z różnego rodzaju niepełnosprawnością. W XXI wieku mamy do czynienia z obiektami plenerowymi nie znanymi wcześniej na publicznych terenach otwartych, między innymi: siłowniami plenerowymi, street workout (parkami drążkowymi), skateparkami i parkami linowymi.
Wybór racjonalnego rozwiązania dla programu inkluzyjnych terenów jest wypadkową wielu różnorodnych i istotnych czynników, z jednej strony uwarunkowany możliwościami terenowymi, środkami, jakimi dysponuje inwestor oraz regulacjami wynikającymi z przepisów prawa, z drugiej oczekiwaniami przyszłych użytkowników. Projekt musi ponadto uwzględnić warunki obiektywne: lokalizacyjne, a w tym między innymi: wielkość i ukształtowanie terenu, warunki wodno-gruntowe, orientację działki wobec stron świata, uzbrojenie w podstawo-we media, skomunikowanie z osiedlem mieszkaniowym, stopień insolacji terenu, kierunki wiatrów, wielkość opadów i możliwości odprowadzenia wody deszczowej, występujące rośliny i diagnozę ewentualnych silnych alergenów, jakość środowiska (hałas, zanieczyszczenia pyłowe i gazowe), estetykę otoczenia.
Coraz większą uwagę przywiązuje się też do wyboru urządzeń pozwalających na wszechstronną stymulację psychofizyczną użytkowników oraz zapewnienie im maksimum bezpieczeństwa.
W tym ujęciu problematyka inkluzyjnych terenów dla aktywnej rekreacji w pobliżu miejsca zamieszkania była tematem naszych prac badawczych.
W pierwszym etapie badań interesowały nas zagadnienia czysto teoretyczne: historia terenów przeznaczonych i urządzonych dla aktywnej rekreacji w Polsce, informacje o regulacjach prawnych i najnowszych tendencjach i poszukiwań planistycznych w tym zakresie. W drugim etapie badań chcieliśmy poznać sposób urządzenia i wykorzystania wybranych obiektów (placów zabaw, siłowni plenerowych, placówek oświatowych z oddziałami integracyjnymi), a także opinie użytkowników na temat terenów aktywnej rekreacji położonych w pobliżu miejsca stałego zamieszkania.
Na potrzeby części teoretycznej badań kwerendę biblioteczną przeprowadzono w zbiorach naukowych w Warszawie, natomiast badania terenowe (obserwacja w oparciu o strukturalizowane kwestionariusze-karty obiektów, dokumentacja fotograficzna i strukturalizowane wywiady) przeprowadzono na wybranych placach zabaw, siłowniach plenerowych i placówkach oświaty z oddziałami integracyjnymi w Warszawie i kilkunastu miastach Mazowsza.
Uzyskany w ten sposób materiał badań (karty obiektów, wywiady i dokumentacja fotograficzna) pozwolił na wysunięcie uogólnionych wniosków. W wyniku badań terenowych na 63 placach zabaw dysponowaliśmy kartami tych obiektów oraz 116 wywiadami, w wyniku badań na 49 siłowniach plenerowych dysponowaliśmy kartami tych obiektów oraz 100 wywiadami; plonem badań były również cztery karty obiektów w wyniku prac prowadzonych w placówkach oświatowych z oddziałami integracyjnymi.
Z materiału badań terenowych wynika, że zarówno tradycyjne place zabaw dla dzieci, jak i nowość jaką są siłownie plenerowe, obecne dopiero od kilku lat na terenach publicznych w Polsce, są niezwykle ważne dla codziennej aktywności fizycznej lokalnej społeczności. Nasi respondenci podkreślali konieczność budowania nowych obiektów, stałej modernizacji i ulepszania już istniejących.
Jest to ważny sygnał dla władz lokalnych odpowiedzialnych za promocję zdrowia i jednocześnie za racjonalną politykę przestrzenną o potrzebie rezerwy odpowiedniej ilości terenów otwartych dla takiego ważnego celu.
Ponadto w wielu przeprowadzonych wywiadach z użytkownikami terenów wypoczynku i aktywnej rekreacji, podkreślano z naciskiem potrzebę zakładania inkluzyjnych i obszernych terenów wypoczynku i rekreacji w pobliżu osiedli mieszkaniowych, z urządzeniami atrakcyjnymi i bezpiecznymi dla wszystkich członków społeczności lokalnej, bez względu na wiek i stopień sprawności fizycznej: rodziców i dzieci, dziadków i wnuków – tak, aby rodziny mogły ćwiczyć razem w tym samym czasie, blisko siebie.
Słowa kluczowe: inkluzyjność, aktywna rekreacja, tereny wypoczynku i rekreacji, społeczność lokalna