Status społeczno-ekonomiczny a bezdzietność i rodzicielstwo par

Poznanie uwarunkowań bezdzietności i rodzicielstwa par w społeczeństwach rozwiniętych nabiera dziś szczególnego znaczenia przede wszystkim ze względu na bardzo niski poziom płodności, którego daleko idące konsekwencje, w tym gwałtowne starzenie się populacji, są głównym wyzwaniem polityki społecznej.
Celem pracy jest zbadanie wpływu statusu społeczno-ekonomicznego par na zachowania prokreacyjne, z uwzględnieniem specyfiki zachowań par bezdzietnych i populacji rodziców. Rozważania dotyczą zarówno potomstwa całkowitego i trwałej bezdzietności, jak i zachowań reprodukcyjnych par w kontekście odraczania rodzicielstwa i liczby dotychczas urodzonych dzieci. Status społeczno-ekonomiczny pary jest mierzony poprzez poziom wykształcenia, kierunek wykształcenia oraz zawód obojga partnerów. Analizą objęto cztery kraje europejskie o różnych uwarunkowaniach społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Są to Bułgaria, Francja, Norwegia i Polska. W pracy wykorzystano dane pochodzące z międzynarodowego badania Generations and Gender Survey, zaś do łącznego modelowania bezdzietności i rodzicielstwa par wykorzystano nowatorski w demografii płotkowy model typu Poissona z nadwyżką zer.
Jednym z najważniejszych wniosków wynikających z przeprowadzonego badania jest wskazanie konieczności odrębnego ujęcia w analizie płodności dwóch stanów: bezdzietności i rodzicielstwa z uwzględnieniem relacji, które występują przy przechodzeniu od stanu pierwszego do drugiego. Za zróżnicowanym podejściem do tych dwóch stanów przemawiają przede wszystkim niejednakowe ich uwarunkowania. W tym zakresie stwierdzono, że bezdzietność tylko w niewielkim stopniu jest różnicowana przez status społeczno-ekonomiczny pary, podczas gdy rodzicielstwo jest ściśle zależne od poziomu społeczno-ekonomicznych zasobów obojga partnerów.
Wykazano także, że zachowania prokreacyjne par są kształtowane nie tylko przez indywidualny status każdego z partnerów. Zależą one również od tego, czy to kobieta czy mężczyzna ma wyższy status społeczno-ekonomiczny. Okazało się, że pary, w których status mężczyzny jest wyższy od statusu kobiety, wcześniej decydują się na pierwsze i kolejne dziecko oraz zakładają większe rodziny (jednak jedynie wtedy, gdy status mężczyzny jest wysoki) niż pary, w których kobieta ma wyższy status niż jej partner.
Kolejnym ważnym wnioskiem jest stwierdzenie, że zależność liczby potomstwa od poziomu statusu jest wyraźnie zróżnicowana w rozważanych regionach Europy. W krajach postsocjalistycznych reprezentowanych przez Bułgarię i Polskę występuje silny negatywny wpływ poziomu statusu na dzietność, a różnica w liczbie dzieci pomiędzy profilami o najwyższym i najniższym poziomie statusu sięga nawet 1,2 dziecka. Z kolei w Norwegii i Francji liczba dzieci par o wysokim statusie jest porównywalna z liczbą dzieci par o średnim statusie, a różnice w poziomie płodności ze względu na różny poziom społeczno-ekonomicznych zasobów są znacznie mniejsze (średnio 0,5 dziecka).

• status społeczno-ekonomiczny
• dzietność
• zachowania reprodukcyjne
• bezdzietność
• model Poissona
• analiza bayesowska